W Kościele Katolickim małżeństwo zostało wzniesione do rangi sakramentu. Ważnie zawarte i dopełnione może być rozwiązane jedynie przez śmierć jednej ze stron. Zdarza się jednak, że małżeństwo od początku było nieważne. Stwierdzenie nieważności następuje na mocy prawomocnego orzeczenia sądu kościelnego. Postępowanie jest dwuinstancyjne, ale strony mogą nie odwoływać się od wyroku Trybunału Pierwszej Instancji. Oznacza to, że jeżeli strony nie wnoszą apelacji, to skutki wynikające ze stwierdzenia nieważności małżeństwa wystąpią już wtedy, gdy minął czas na wniesienie apelacji. Potwierdzeniem tego jest dekret sądu apelacyjnego.

Następstwa stwierdzenia nieważności małżeństwa

Orzeczenie Sądu Kościelnego stanowi, że małżeństwo jest nieważne i prawnie nieobowiązujące. Rodzi to taki skutek, jak gdyby nigdy nie zostało zawarte. Dlatego strony mogą od razu uczestniczyć w życiu Kościoła, w tym przyjmować wszystkie sakramenty.

Czasami strony obawiają się, ze jeżeli powód nieważności małżeństwa leży po ich stronie, to nie są już pełnoprawnymi członkami Kościoła. To mylne przekonanie. Orzeczenie sądu kościelnego nie orzeka o winie którejkolwiek ze stron, wiec nie należy obawiać się, ze któraś ze stron zostanie wykluczona ze wspólnoty Kościoła. Wątpliwości budzi niekiedy sytuacja osób, które przed wydaniem wyroku stwierdzającego nieważność małżeństwa weszły w związek cywilny z nowym partnerem. Oczywiście w takim wypadku osoby te nie mogą przystępować do Komunii świętej. Nie wynika to jednak z tego, ze ich małżeństwo było nieważne, ale z ich nowej sytuacji życiowej. Ponieważ mogą oni ponownie wstąpić w związek małżeński, to żeby moc korzystać ze wszystkich sakramentów, powinni to zrobić.

Podsumowując:

• prawomocne orzeczenie sądu kościelnego stwierdzające nieważność małżeństwa rodzi taki skutek, jak gdyby małżeństwa nie było;
• stwierdzenie nieważności małżeństwa nie wyklucza ze wspólnoty Kościoła ani nie pozbawia możliwości uczestniczenia w sakramentach;
• stwierdzenie nieważności małżeństwa nie jest przeszkoda do przyjmowania Komunii świętej.